Thưởng hay phạt - Đâu là cách dạy con ngoan?

Rất nhiều cha mẹ trong số chúng ta từng được nuôi dạy bằng thưởng - phạt, thậm chí là bằng đòn roi. Vậy nên thành thói quen, chúng ta cũng thưởng phạt con mình mà ít suy nghĩ đến hiệu quả. Tuy nhiên, phần thưởng hay những hình phạt là có điều kiện, nhưng tình yêu của chúng ta và sự quan tâm tích cực dành cho con trẻ nên là vô điều kiện. Dưới đây là những chia sẻ về cách dạy con ngoan để thay đổi các cuộc trò chuyện và hành vi.

Giáo dục trẻ, cần phải kết hợp sự nghiêm khắc và mềm mỏng

Về mặt khoa học, khi trẻ bị phạt sẽ kích hoạt phản ứng “chiến đấu hay chạy trốn” trên não, khi đó, vùng suy nghĩ cao cấp bị tắt và vùng bản năng tự vệ thì hoạt động mạnh mẽ. Về mặt cảm xúc, trẻ bị phạt sẽ cảm thấy xấu hổ, hoặc tức giận, hoặc nuôi dưỡng suy nghĩ chống đối và tìm cách thoát tội lần sau. Bố mẹ sẽ nhìn thấy điều này rõ ràng nhất ở trẻ vào khoảng 4 tuổi, khi não bộ của trẻ đã tương đối hoàn thiện.

Ngược lại với phạt là thưởng, nhưng 2 hình thức này tác động đến tâm lý của trẻ đều giống nhau. Cũng như hình phạt, phần thưởng cũng có thể làm cho trẻ thay đổi hành vi ngay lúc đó, cách dạy trẻ này sẽ giúp cho bố mẹ hài lòng vì đạt được mục tiêu một cách nhanh chóng. Tuy nhiên, hiệu quả sẽ ngày càng giảm đi, hay thậm chí còn phản tác dụng. Trẻ sẽ trở nên ngày càng đòi hỏi nhiều hơn, vì vậy bạn đừng ngạc nhiên khi trẻ hỏi: “Con sẽ được gì nếu con dọn phòng của con?”. 

Qua nhiều thập kỷ, những nhà tâm lý học đã nhận định rằng cách dạy con ngoan qua những phần thưởng có thể làm giảm động lực và cảm giác tận hưởng thành quả của trẻ. Đồng thời phần thưởng cũng làm giảm sự sáng tạo của bé.
 

Các nhà khoa học có một chuỗi các nghiên cứu rất kinh điển về sự sáng tạo. Họ đưa ra một số vật liệu quen thuộc gồm một hộp ghim giấy, một cây nến và một hộp diêm, đề nghị người tham gia tìm cách gắn cây nến lên tường. Để tìm được cách, người tham gia phải có suy nghĩ sáng tạo, khai phá, sử dụng các vật liệu không theo các cách thông thường. Khi các nhà khoa học đề xuất thêm phần thưởng cho ai làm được, thì những người tham gia vẫn giải được nhưng mất nhiều thời gian hơn. Việc có phần thưởng tác động lên não chúng ta hoạt động bằng cách làm phân tán suy nghĩ, hạn chế tư duy mạch lạc, hạn chế khả năng nhìn thấy những cơ hội.

Toàn bộ khái niệm trừng phạt và phần thưởng dựa trên những giả định tiêu cực về trẻ em rằng trẻ cần được phát triển nhận thức, kiểm soát và định hình bởi bố mẹ. Nhưng bố mẹ có thể xem xét điều này ở nhiều khía cạnh khác nhau để thấy trẻ có khả năng, có sự đồng cảm, hợp tác, tinh thần đồng đội và làm việc chăm chỉ. Khi nhìn nhận đúng về trẻ, bố mẹ sẽ tìm được cách dạy con ngoan và cách giao tiếp thích hợp mà quên đi chuyện thưởng - phạt đối với trẻ.

Vậy điều gì sẽ tốt hơn cả thưởng và phạt?

Đây là một số cách dạy con ngoan mà không cần dùng phần thưởng hay hình phạt: 

Tìm hiểu vấn đề và cân nhắc kỹ vấn đề trong cách dạy trẻ
Không phải tự nhiên mà một đứa trẻ lại đánh bạn, phớt lờ lời nói của bố mẹ, hay lăn ra đất ăn vạ mà không có lý do nào. Bố mẹ thay vì nhìn vào biểu hiện của trẻ, thì hãy nhìn vào nguyên nhân xảy ra vấn đề để hiểu. Thậm chí việc bố mẹ cố gắng để tìm hiểu vấn đề của trẻ là gì cũng giúp cho trẻ cảm thấy được quan tâm, giảm kích thích, giảm căng thẳng và từ đó sẵn sàng lắng nghe người khác hơn. Đây là cách dạy con ngoan không chỉ có hiệu quả hơn thưởng - phạt mà còn mang ý nghĩa kết nối tình cảm giữa bố mẹ và con cái.

Chia sẻ cảm xúc của trẻ là cách dạy con ngoan của bố mẹ tâm lý

Khóc lóc, la hét hay đấm đá… chỉ như là bề nổi của tảng băng chìm. Đằng sau các biểu hiệu đó có thể là đói, thiếu ngủ, kích thích quá mức, cảm xúc quá lớn, môi trường quá lạ lẫm, hay trẻ đang trong giai đoạn phát triển kỹ năng mới…  Khi đã hiểu những biểu hiện đó của trẻ, bố mẹ sẽ muốn giúp đỡ, thay vì muốn trừng phạt trẻ.

Ví dụ, thay vì nói: “Con nhường em đi nào! Cho em chơi với chứ!” hay “Con sẽ không được xem TV tối nay nữa!”

Hãy nói: “Con không muốn chia sẻ đồ chơi với em, đúng không? Mẹ hiểu vì con rất thích món đồ chơi này. Con đang tức giận đấy à? Mẹ thấy mặt con đang cau có đấy. Uhm thử nghĩ cách gì xem nào?…”

Khuyến khích thay vì tặng thưởng là cách dạy con ngoan của bố mẹ thông thái

Đó cũng là một phần thưởng nhưng thay vì nói “con sẽ có phần thưởng nếu con hành động đúng”, thì hãy dạy con đúng cách bằng cách thay đổi cách nói để cho trẻ thông điệp khác: “Mẹ tin con sẽ làm được, mẹ biết con muốn làm như thế để giúp mẹ. Chúng ta là một đội”. Thông điệp này mạnh mẽ hơn, truyền cảm hứng hơn thông điệp cũ.

Ví dụ, thay vì nói “Nếu con dọn đồ chơi thì con sẽ được đi công viên. Nếu con chưa dọn thì đừng hòng nghĩ đến đi chơi nữa”.

Hãy nói “Khi nào phòng của con gọn gàng thì chúng ta sẽ cùng đi công viên. Mẹ cũng rất muốn đi công viên ngay bây giờ. Con nhìn xem, có cần mẹ giúp gì cho con không?”.
 

Giúp đỡ thay vì trừng phạt là cách dạy con ngoan của bố mẹ khéo léo

Khi bố mẹ phải trừng phạt trẻ, bố mẹ thường sẽ hối hận sau đó, nhưng đồng thời cũng không muốn tỏ ra dễ dãi với trẻ. Tuy nhiên bố mẹ có nhiều cách dạy trẻ khác để giữ nguyên tắc của mình, dạy con đúng cách theo nguyên tắc mà không cần dùng đến hình phạt.

Ví dụ, thay vì nói: “Nếu con còn đẩy bạn trên cầu trượt như vậy nữa thì mẹ sẽ phạt con đứng góc phòng đấy. Mẹ nói với con bao nhiêu lần rồi?”

Hãy nói: “Con đang hào hứng quá với cầu trượt, mẹ biết con rất thích. Nhưng mẹ và con sẽ đi chơi trò khác một lúc, vì chơi như thế này không an toàn cho các bạn. Hãy ra chơi bập bênh nhé?”
 
Dành giây phút đặc biệt cho các con là cách dạy con ngoan của bố mẹ hiện đại

Bố mẹ nên dành một khoảng thời gian tắt máy tính, tắt điện thoại và nói với các con rằng: “Mẹ có 20 phút cho con, con muốn chúng ta nên làm gì nhỉ?”. Hàng ngày, những đứa trẻ sẽ đếm những giây phút đặc biệt được ở bên cha mẹ đúng nghĩa bởi vì trẻ tin tưởng lúc đó sẽ được thể hiện cảm xúc của mình và trẻ muốn được như vậy.
 

Nuôi dưỡng những người tí hon chăm chỉ

Không ai được sinh ra với tính lười biếng bởi vì đặc tính đó không thuận lợi cho sinh tồn và thích nghi, đặc biệt là trẻ em vốn có bản năng sinh tồn và thích nghi rất cao. Con người luôn sẵn sàng làm việc chăm chỉ để đóng góp cho thành công của một tập thể. Trẻ nhỏ cũng có mong muốn phát triển nhận thức trở thành một thành viên hữu ích trong gia đình, trẻ sẽ sẵn lòng làm việc nếu bố mẹ cho trẻ biết rằng sự giúp đỡ của trẻ có ý nghĩa như thế nào với mọi người. Từ khi trẻ biết đi, bố mẹ có thể khuyến khích 1 người tí hon chăm chỉ làm những việc vừa sức, đó là cách dạy trẻ thông minh thay vì cứ làm hết tất cả mọi việc cho trẻ.

Cả gia đình có thể ngồi cùng với nhau để viết và vẽ sơ đồ tất cả những việc hàng ngày, như là nấu cơm, gấp quần áo, đánh răng… hỏi các thành viên để phân công các công việc. Sau đó hãy dạy con đúng cách mà cách tạo một bảng công việc riêng của trẻ, hàng ngày cho trẻ đánh dấu bằng bút những việc mà trẻ đã làm. Đây cũng giúp thắt chặt tình thân.

Dù cho đứa trẻ nhà bạn có “khó tính” đến như thế nào, bạn vẫn luôn có thể giúp đỡ chúng bằng một số cách dạy con ngoan, chẳng hạn giao tiếp với thông điệp: “Bố mẹ hiểu điều con đang trải qua. Bố mẹ sẽ ở bên cạnh để giúp con. Chúng ta là một đội, chúng ta sẽ cùng nhau tìm cách giải quyết nhé!”

Nguồn thông tin:
https://www.nytimes.com/2018/08/21/well/family/which-is-better-rewards-…